Posiedzenie Zarządu ZGL w Karczmiskach, 19.07.2019

Podczas spotkania Dyrektor Biura P. Magdalena Komaniecka zaprezentowała propozycje działań Związku na rzecz Członków. Przewodniczący Zarządu ZGL P. Krzysztof Kołtyś otworzył i moderował dyskusję w zakresie problemów lokalnych samorządów, identyfikacji możliwości wsparcia Związku w zakresie ich rozwiązania, określenia propozycji działań.
Spotkanie zdominowane zostało przez dyskusję w zakresie realizacji Programu Priorytetowego Czyste Powietrze w kontekście kierowanych do gmin, przez Ministerstwo Środowiska i NFOŚiGW za pośrednictwem Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zaproszeń do zawierania porozumień o współpracy - spotkanie z przedstawicielem WFOŚiGW w Lublinie.  Uczestnicy spotkania wzieli aktywny udział w dyskusji nad sposobami efektywnego wsparcia realizacji założeń Programu przez samorządy gminne, z jednoczesnym uwzględnieniem ich możliwości finansowych i kadrowych.
Realizacja powyższego Programu jest niezwykle istotna ze względu na nasilający się z każdym rokiem problem smogu w naszym kraju, w głównej mierze spowodowanym przez tak zwaną niską emisję – uwalnianie do atmosfery szkodliwych substancji, pochodzących w znacznej mierze z niskiej jakości pieców funkcjonujących w domach jednorodzinnych. W celu zahamowania tego niebezpiecznego zjawiska uruchomiony został m.in. Program Czyste Powietrze, w którego ramach możliwe jest dofinansowanie wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe, na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy. W II połowie czerwca 2019 roku, Prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie skierował do gmin zaproszenie do zawarcia Porozumień o współpracy w zakresie wspierania realizacji Programu Priorytetowego Czyste Powietrze. Jest to inicjatywa Ministerstwa Środowiska i NFOŚiGW, a realizowana jest za pośrednictwem Wojewódzkich Funduszy w całej Polsce - podobne zaproszenia wraz z identyczną propozycją treści Porozumienia otrzymały  od WFOŚiGW gminy w całej Polsce. 
Działania realizowane w ramach Programu Czyste Powietrze są w najwyższym stopniu pożądane z punktu widzenia naszych lokalnych społeczności. Wiele gmin już teraz aktywnie włącza się w realizację działań wspierających mieszkańców w realizacji wielorakich przedsięwzięć poprawiających stan środowiska naturalnego, każdorazowo z uwzględnieniem swoich możliwości organizacyjnych, finansowych i kadrowych. 
W toku przeprowadzonej dyskusji w Karczmiskach, w której uczestniczyli przedstawiciele Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz gmin (zrzeszonych w Związku i niezrzeszonych) z powiatów: kraśnickiego opolskiego i puławskiego, zgłoszone zostały  następujące wnioski i uwagi związane z realizacją założeń w/w Porozumienia.
1.    Samorządy obawiają się konieczności poniesienia kosztów osobowych i rzeczowych. 
Pierwsza wersja Porozumienia zawierała zapisy zobowiązujące samorządy do „Zapewnienia i finansowania przez cały okres trwania niniejszego Porozumienia jednego pracownika Urzędu Gminy (podlegającego funkcjonalnie Wójtowi Gminy) w którego zakresie obowiązków znajdować się będzie  wspieranie mieszkańców Gminy w sferze praktycznych informacji umożliwiających skorzystanie z dofinansowania udzielanego w ramach wskazanego Programu oraz udzielanie pomocy w wypełnianiu wniosków o dofinansowanie;”. Obecnie obowiązująca wersja dokumentu zakłada zobowiązanie JST do wyznaczenia pracowników do których zadań należało będzie realizacja założeń współpracy. 
Przy założeniu, że przeciętne wynagrodzenie brutto w administracji samorządu terytorialnego w 2018 roku wynosiło: 4679,69 zł (Źródło: Przeciętne zatrudnienie oraz przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w administracji publicznej według województw w 2018 r. Tabl. 26. S. 51, w: Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2018 r., GUS 2019), co rocznie daje ponad 56 tys. złotych kosztów z tytułu wynagrodzenia pracownika. Jednocześnie koszty osobowe to nie tylko koszty samego wynagrodzenia, ale również świadczenie socjalne i urlopowe. Ich suma w znaczącym stopniu obciąża stronę wydatkową przedsięwzięcia i stanowi poważną barierę w podejmowaniu decyzji o włączaniu się w powyższe przedsięwzięcie. 
Do powyższych kosztów dodać należy koszty rzeczowe. Gmina podejmująca współpracę na mocy pierwszej wersji Porozumienia zobowiązywała się do „Zapewnienia pracownikowi (…) osobnego lokalu w Urzędzie Gminy, w którym będzie mógł on, z zachowaniem zasad poufności oraz ochrony danych osobowych, udzielać mieszkańcom Gminy wszelkich niezbędnych informacji oraz pomagać im w wypełnianiu wniosków o dofinansowanie  Programu Priorytetowego Czyste Powietrze;” oraz „Zapewnienie pracownikowi, o którym mowa w punkcie 3), wszelkich niezbędnych urządzeń teleinformatycznych (w szczególności komputera z dostępem do Internetu, telefonu) umożliwiających stały i bezpośredni kontakt z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie. (…)”. Kolejna wersja dokumentu wprost nie precyzuje wymagań lokalowych, jednak ze względu na wymogi RODO należy domniemywać iż będą one podobne jak w wersji poprzedniej dokumentu. Zobowiązania po stronie JST w odniesieniu do wyposażenia stanowisk/a pozostały podobne. Stąd zakładamy że na koszty rzeczowe realizacji zadania prawdopodobnie będą się składały: koszty lokalowe – wydzielone pomieszczenie, oraz  zakup stanowiska komputerowego (komputer, drukarka), łącze telefoniczne, Internet, koszty biurowe: papier, toner, itp. oraz koszty bieżącego utrzymania biura w ramach kosztów urzędu: ogrzewanie, sprzątanie, monitoring, energia elektryczna, itp.). Te koszty są trudne do oszacowania ze względu na różne warunki funkcjonowania urzędów w województwie. Do w/w kosztów może dojść konieczność wykupienia ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za błędnie podjęte działania związane z wypełnieniem wniosku czy decyzje związane z wstępną oceną wniosku.
2.    Wątpliwością natury formalnej jest kwestia roli zaangażowanego pracownika w proces pisania wniosków a następnie ich oceny. Uważamy, że ta sama osoba nie powinna wypełniać wniosku a potem sama oceniać swojej pracy. 
Zapisy projektu Porozumienia wprost cedują na gminy konieczność udziału w procesie oceny wniosków o dofinansowanie wraz załącznikami pod kątem spełnienia Szczegółowych kryteriów wyboru przedsięwzięć określonych w Programie, na podstawie karty oceny wniosku o dofinansowanie. Uważamy, że z wielu względów takie zaangażowanie na poziomie gminy jest niemożliwe do realizacji. Po pierwsze jedna i ta sama osoba nie powinna jednocześnie pisać wniosku i  w kolejnym etapie go  oceniać, gdyż de facto oceniałaby samą siebie. Po drugie taki model realizacji działania wymuszałby konieczność zatrudnienia drugiego pracownika upoważnionego wyłącznie do oceny złożonych wniosków, co dwukrotnie zwiększyłoby ponoszone przez gminy koszty osobowe.
3.    JST w celu zapewnienia realizacji przedsięwzięcia zmuszona jest do  uelastycznienia liczby zaangażowanych w proces pracowników. 
Jeden wyznaczony do wsparcia mieszkańców pracownik wydaje się być niewystarczający. W przypadku urlopu, zwolnienia lekarskiego, czy innych losowych wydarzeń powodujących absencję, może zaistnieć długotrwały brak wsparcia. Dodatkowo, na mocy treści Porozumienia, po stronie JST poza pisaniem i oceną wniosków, pozostaje kontaktowanie się i prowadzenie korespondencji z Wnioskodawcą w celu uzupełniania brakujących informacji lub dokumentów z zachowanie określonych i krótkich terminów, co wymusza od JST zapewnienia stałej obsady stanowiska. Wszystko to jednak podnosi koszty osobowe realizacji zadania. 
4.    Odpowiedzialność  za podejmowane decyzje.
Widzimy szereg wątpliwości związanych z konsekwencjami podejmowanych przez gminy decyzji finansowych. Pojawiają się pytania co do zakresu odpowiedzialności dotyczącej gminę w przypadku zakwestionowanych w toku kontroli decyzji finansowych przed: Komisją Europejską, Ministerstwem Środowiska, NFOŚiGW czy WFOŚiGW. O ile pracownicy obecnie funkcjonujących biur powiatowych Programu (zatrudnieni przez WFOŚiGW) podejmują decyzje za które odpowiedzialność w odniesieniu do operatora środków ponosi Fundusz, to pracownicy zatrudnieni przez samorząd gminny będą podejmowali decyzje, za które konsekwencje będzie ponosił organ wykonawczy gminy i to poza w/w wymienionymi, również przed Regionalną Izbą Obrachunkową, Naczelną Izbą Kontroli czy Urzędem Skarbowym. 
5.    Nie w każdej gminie istnieje potrzeba powołania wydzielonego stanowiska do obsługi wniosków. 
Uwzględniając możliwości finansowe naszych mieszkańców przewidujemy, że stopień zainteresowania realizacją projektów w ramach Programu może być stosunkowo niewielki, a potrzeba pozyskiwania informacji o możliwościach pozyskania środków w jego ramach incydentalna. Biorąc powyższe pod uwagę uważamy, że nie zawsze będzie istniała potrzeba zapewnienia gotowości pracownika do pełnienia zadań w pełnym wymiarze czasu pracy. Stąd udzielane mieszkańcom wsparcie może odbywać się cyklicznie, podczas dyżurów, w wyznaczonych dniach i godzinach (każdorazowo uzależnionych od stopnia zainteresowania mieszkańców wsparciem).
6.    Zasadne wydaje się uzależnienie zarówno usytuowania miejsca udzielanego wsparcia, jak i realizatora działań, od lokalnych warunków (geograficznych, komunikacyjnych, lokalowych, kadrowych, itp.).
W zależności od lokalnych warunków, miejscem realizowanego wsparcia mogłyby być: 
•    powiat – w takiej formule jak dotychczas – za pośrednictwem biur Programu organizowanych przez WFOŚiGW);
•    grupa gmin – na podobnej zasadzie jak Centra Usług Wspólnych; 
•    gmina: urząd, OPS – w przypadku realizacji wsparcia w pisaniu wniosków na poziomie gminy, miejsce prowadzonych działań powinno być uzależnione od miejscowych uwarunkowań, w tym możliwości lokalowych, kadrowych, itp. a odbywać się może zarówno w urzędzie gminy, jak i np. w ośrodku pomocy społecznej, do którego i tak trafia większość mieszkańców, choćby w związku z realizowanym obecnie Programem 500+; 
•    organizacje pozarządowe (NGO) – wsparcie w powyższym zakresie może realizować organizacja pozarządowa, wybrana w konkursie na podstawie programu współpracy gminy z organizacjami pozarządowymi. 

WNIOSKI
Przedstawiciele samorządów gminnych deklarują dalsze wspieranie mieszkańców w realizacji działań zmierzających w kierunku ograniczenia negatywnego wpływu ich działalności na stan środowiska naturalnego. Jednocześnie są świadomi, że wszelkie podejmowane przez samorządy decyzje skutkujące zobowiązaniami finansowymi poprzedzone muszą być wnikliwą analizą zasadności podejmowanych działań w zakresie możliwości organizacyjnych, finansowych i kadrowych.  W związku z powyższym, mając na uwadze potrzebę efektywnego wsparcia takich działań, niezbędne jest przeprowadzenie zmian w zakresie organizacyjnym i finansowym realizacji Programu Czyste Powietrze.
Przygotowywanie wniosków powinno się odbywać jak najbliżej mieszkańców. Jednak miejsce realizacji powinno być jak najbardziej uelastycznione i dopasowane do lokalnych warunków i możliwości kadrowych i finansowych samorządów. W opinii przedstawicieli JST może się to odbywać zarówno w biurach zlokalizowanych w siedzibach powiatów, a w przypadku znacznej odległości od  centrów powiatów: w gminach (dla obszarów pojedynczych gmin oraz ich grup w ramach porozumień), i realizowane może być zarówno przy urzędach gmin, jak i np. przez ośrodki pomocy społecznej, czy też organizacje pozarządowe, w miejscach usytuowanych zgodnie z lokalnym zapotrzebowaniem. 
Z uwagi na powyższe wskazane jest zapewnienie możliwości negocjacji zapisów podejmowanych Porozumień, tak aby każdorazowo uwzględniona była specyfika warunków lokalnych realizacji przedsięwzięcia.. Poza możliwością zawierania formalnych Porozumień o współpracy w zakresie wspierania realizacji Programu Priorytetowego Czyste Powietrze, powinna być możliwość przekazywania Wojewódzkiemu Funduszowi Listów Intencyjnych – podpisywanych przez te samorządy, które nie dysponują środkami na realizację zadania we własnym zakresie, ale w miarę możliwości chcą wspomóc realizację Programu, albo w przyszłości, albo obecnie, bez formalnego zaangażowania.
W zakresie odpowiedzialności za realizację Programu, jednostką przeprowadzającą ocenę i wdrażanie wniosków powinny być wyłącznie wojewódzkie fundusze i nie powinna ona być cedowana na gminy, czyli: ocena i obsługa wniosków powinna się odbywać na poziomie np. powiatu w biurach w których zatrudnieni będą pracownicy WFOŚiGW, a na poziomie gminy - wyłącznie wsparcie mieszkańców w pisaniu wniosków.
Koszty realizacji Programu, związane z zatrudnieniem i obsługą realizowanych czynności,  powinny być zabezpieczone na poziomie założeń finansowych realizacji Programu, a inni realizatorzy, w tym samorządy, nie powinny być nimi obciążane. W związku z powyższym, Związek Gmin Lubelszczyzny zwróci się z wnioskiem do Ministra Środowiska o zabezpieczenie w ramach Programu środków (np. w ramach „Pomocy Technicznej”), celem sfinansowania kosztów realizacji obsługi wniosków. Środki te powinny być skierowane dwutorowo: do wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, odpowiedzialnych za ocenę wniosków i wdrażanie Programu oraz do tych gmin, które zdecydują się na utworzenie stanowisk wspomagających pisanie wniosków.